ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ

Ο Αμβρακικός κόλπος αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους υγρότοπους της χώρας μας, όπου ενδιαιτάται μεγάλος αριθμός ειδών ορνιθοπανίδας. Από τα 254 είδη πτηνών που έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή του Αμβρακικού, 188 είδη απαντούν κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών εποχών, 102 είδη έρχονται στην περιοχή (και) το χειμώνα, 78 είδη απαντούν στην περιοχή σε όλη τη διάρκεια του έτους, 153 είδη φωλιάζουν ή πιθανότατα έχουν φωλιάσει και 8 είδη απαντούν ακανόνιστα.

Ο Αμβρακικός κόλπος έχει μεγάλη σημασία για την ορνιθοπανίδα διότι αποτελεί:

Μεταναστευτικό σταθμό της ορνιθοπανίδας: Η περιοχή του Αμβρακικού είναι σημείο συγκέντρωσης, ανεφοδιασμού, και ξεκούρασης μεγάλης ποικιλίας μεταναστευτικών πουλιών κατά τις μαζικές μεταναστεύσεις τους στη διάρκεια της ανοιξιάτικης μετανάστευσης (αρχές Μαρτίου έως τέλη Μαΐου) και στη διάρκεια της φθινοπωρινής μετανάστευσης (Ιούλιος έως τέλη Οκτωβρίου). Πολλά από αυτά τα μεταναστευτικά είδη, τα οποία είναι σπάνια ή απειλούμενα, έχουν εξειδικευμένες απαιτήσεις διατροφής, κάλυψης - καταφύγιων ή/και φωλιάσματος, που είναι άμεσα συνδεδεμένες με τους υγρότοπους.
Τα μεταναστευτικά πουλιά μετακινούνται για να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες διατροφής και αναπαραγωγής. Την άνοιξη πολλά από τα είδη που απαντούν στον Αμβρακικό έχουν διασχίσει τεράστιες αποστάσεις και πολλές φορές μεγάλα φυσικο-γεωγραφικά εμπόδια. Πολλά από αυτά τα είδη πουλιών που συναντώνται στον υγρότοπο την άνοιξη, ξεχειμωνιάζουν στη νότια Αφρική και στο ταξίδι τους προς τα βόρεια διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα επάνω από την έρημο της Σαχάρας και τη θάλασσα της Μεσογείου (Cramp et. al, Vol. I-ΙΧ.). Μάλιστα το μεγαλύτερο πέρασμα σε ευθεία γραμμή βορά - νότου επάνω από τη Μεσόγειο, είναι αυτό μεταξύ των βαλκανικών ακτών του Ιονίου και των ακτών της Λιβύης (Moreau, 1961). Παρ’ ότι αποτελεί ένα δύσκολο γεωγραφικό εμπόδιο, πολύ μεγάλοι αριθμοί πουλιών διανύουν αυτό το πέρασμα (Casement, 1966) και πολλά είδη από αυτά τα πουλιά έχουν απόλυτη ανάγκη τους υγρότοπους σαν ζωτικούς σταθμούς για την ολοκλήρωση του κύκλου της ζωής τους. Κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών εποχών 188 είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού Κόλπου.

Τόπο διαχείμανσης: Η περιοχή του Αμβρακικού είναι επίσης ένας σημαντικός τόπος διαχείμανσης, κυρίως, υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών, προερχόμενων από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, κατά το χρονικό διάστημα Νοέμβριος - Μάρτιος. Αυτά τα είδη πουλιών μετακινούνται στο χώρο της Μεσογείου κατά τους χειμερινούς μήνες και οι μετακινήσεις τους επηρεάζονται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες. Γι’ αυτό το λόγο η περιοχή έχει ιδιαίτερη σημασία ως χειμερινό καταφύγιο κατά τη διάρκεια των ήπιων μεσογειακών χειμώνων.
Ο Αμβρακικός Κόλπος φιλοξενεί 102 είδη πουλιών τα οποία έρχονται στην περιοχή (και) τη χειμερινή περίοδο. Μεταξύ αυτών και 80.000 - 100.000 πάπιες και φαλαρίδες κάθε χειμώνα, με μέγιστο μέσο όρο τα 145.000 άτομα τον Ιανουάριο. Πληθυσμοί οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το 1/3 των πουλιών αυτών στην Ελλάδα (Χανδρινός, 1996). Έτσι, οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις υδρόβιων πουλιών στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του χειμώνα παρατηρούνται στον Αμβρακικό.

Τόπο φωλιάσματος: Η περιοχή είναι τόπος φωλιάσματος ενός μεγάλου αριθμού ειδών πουλιών, ιδιαίτερα υδρόβιων και παρυδάτιων. Η μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και ενδιαιτημάτων συντελεί ώστε να φωλιάζουν ορισμένα πολύ σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση είδη.
Στην περιοχή του Αμβρακικού φωλιάζουν ή πιθανότατα έχουν φωλιάσει 152 είδη πουλιών, ενώ το καθεστώς φωλιάσματος για 35 τουλάχιστον από αυτά δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί και απαιτείται περαιτέρω έρευνα.

Αξίζει να τονιστεί εδώ ότι η αναπαραγωγή των πουλιών έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία στην οικολογική αξιολόγηση μιας περιοχής. Το σύνολο των ειδών των πουλιών που αναπαράγονται σε μία περιοχή μαρτυρά πολλά για τις συγκεκριμένες οικολογικές ανάγκες των ειδών αυτών αλλά και για την οικολογική ποικιλότητα των βιοτόπων και ενδιαιτημάτων που συνθέτουν την περιοχή. Συνεπώς τα φωλιάζοντα είδη λειτουργούν ως δείκτες της ποιότητας και της φυσικής κατάστασης (ακεραιότητας) του υγρότοπου.
 

Ενδημικά, απειλούμενα, σπάνια και προστατευόμενα είδη πανίδας

Στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού κόλπου τα ενδημικά, απειλούμενα, σπάνια και υπό προστασία είδη πανίδας που έχουν καταγραφεί παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί.
Για το καθεστώς προστασίας τους χρησιμοποιείται η εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία (Π.Δ. 67/1980, Κ.Υ.Α. 414985/1985, 30027/93 & 16611/93, Οδηγίες: 79/409/ΕΟΚ, 91/244/ΕΟΚ, 92/43/ΕΟΚ), οι διεθνείς συμβάσεις (Bonn 1979, Bern 1979) οι σχετικές με την προστασία και διατήρηση των φυσικών βιοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, το κόκκινο βιβλίο των απειλουμένων σπονδυλοζώων της Ελλάδας, η αξιολόγηση του καθεστώτος των απειλουμένων πουλιών της Ευρώπης από την BirdLife International.
Ο πίνακας διαρθρώνεται σε δύο βασικές στήλες. Στην πρώτη αναφέρονται όλα τα είδη πανίδας που έχουν παρατηρηθεί στην υπό μελέτη περιοχή και στη δεύτερη το καθεστώς προστασίας των ειδών εκείνων που αναφέρονται σε διεθνείς συνθήκες, οδηγίες της ΕΟΚ, κόκκινες λίστες και την εθνική νομοθεσία.

Ορνιθοπανίδα

Η ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού Κόλπου εμπεριέχει το μεγαλύτερο ενιαίο υγρότοπο της Ελλάδας και είναι γνωστή η εξαιρετική σημασία του για την ορνιθοπανίδα σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, (Szijj 1982, Ε.Ο.Ε. 1985, 1994, Joensen & Madsen 1985, Παπαγιάννης και συνεργάτες 1986, CORINE - Biotopes project 1988, NATURA 2000, 1996).

Συνολικά τα τελευταία 15 χρόνια έχουν καταγραφεί 254 είδη πουλιών στην περιοχή του Αμβρακικού, ενώ τουλάχιστον 230 από αυτά τα είδη εμφανίζονται τακτικά κάθε χρόνο στον Αμβρακικό. Από το σύνολο των παρατηρουμένων πουλιών τα 78 είδη απαντούν κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου στην περιοχή.

Ενδεικτικά αναφέρονται μερικά στοιχεία που αφορούν στην παρουσία και τη σημασία ορισμένων από τα πλέον σημαντικά είδη πουλιών, τα οποία απαντώνται στην περιοχή.

Pelecanus crispus (αργυροπελεκάνος): Παγκόσμια απειλούμενο είδος, έχει συνολικό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 1.300 ζευγάρια, με 19 θέσεις φωλιάσματος σε όλο τον κόσμο . Στην Ελλάδα, ο αργυροπελεκάνος φωλιάζει σε δύο περιοχές, στον Αμβρακικό και τη Μικρή Πρέσπα. Σημαντικός είναι και ο διαχειμάζων πληθυσμός στη χώρα μας, ιδιαίτερα στη λίμνη Κερκίνη και το Πόρτο Λάγος. Στον Αμβρακικό φωλιάζουν περίπου 40 ζευγάρια και ο τοπικός φωλιάζων πληθυσμός φαίνεται να αυξάνει. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 υπήρχε μόνο μία αποικία αργυροπελεκάνων σε νησίδα κοντά στη λουρονησίδα της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό, τον Φεβρουάριο του 1992 δημιουργήθηκαν δύο χωριστές αποικίες, με μία νέα αποικία που εγκαταστάθηκε σε μία μικρή νησίδα στη λιμνοθάλασσα Λογαρού. Ας σημειωθεί ότι, η αποικία των αργυροπελεκάνων ήταν εγκατεστημένη παλιότερα (1967-1978) στο βόρειο τμήμα της Ροδιάς, και μετεγκαταστάθηκε σε νησίδες της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό, το 1979. Ο αργυροπελεκάνος είναι είδος που τρέφεται κυρίως με χέλια, γωβιούς, κυπρίνους και μακρόφυτα. Κατά τη διάρκεια του φωλιάσματος είναι πολύ ευαίσθητο στις οχλήσεις και φαίνεται ότι μετά από την ενεργή φύλαξη της αποικίας του Τσουκαλιού, αλλά και τους περιορισμούς, σε κάποιο βαθμό, του κυνηγιού και της λαθροθηρίας, το είδος έχει αντιδράσει θετικά στην προστασία (Χατζηλάκου, 1996). Σήμερα, τα 40 ζευγάρια των αργυροπελεκάνων χρησιμοποιούν αυτές τις δύο λιμνοθάλασσες για τις ανάγκες επιτυχούς ολοκλήρωσης του βιολογικού τους κύκλου.

Ερωδιοί: Οικογένεια: Ardeidae: Στην περιοχή, έχουν καταγραφεί 8 είδη ερωδιών, από τα οποία 6 φωλιάζοντα. Τα είδη Αrdea cinerea (σταχτοτσικνιάς), Egretta garzetta (λευκοτσικνιάς), Ardeola ralloides (κρυπτοτσικνιάς), Nycticorax Nycticorax (νυχτοκόρακας) και ίσως και το είδος Ixobrychus minutus (νανομουγκάνα) φωλιάζουν στα υδροχαρή δέντρα και θάμνους του παραποτάμιου δάσους του Λούρου, όπου έχουν δημιουργήσει σημαντικές αποικίες. Η (εναπομένουσα σήμερα) έκταση του παραποτάμιου δάσους φαίνεται να αποτελεί τον περιοριστικό παράγοντα για την περαιτέρω αύξηση των φωλιαζόντων πληθυσμών των ερωδιών.

Χαλκόκοτες - Χουλιαρομύτες: Οικογένεια: Threskiornithidae, Plegadis falcinellus (χαλκόκοτα), Platalea leucorodia (χουλιαρομύτα): Η χαλκόκοτα, αυτό το είδος ίβιδας που κινδυνεύει να εξαφανιστεί ως φωλιάζον είδος στην Ελλάδα, είναι αυστηρά εξαρτημένο από τους υγρότοπους, όπως είναι τα πλημμυρισμένα υγρά λιβάδια του γλυκού έλους όπου και τρέφεται (ΕΖΕ/ΕΟΕ, 1992). Την άνοιξη (τέλη Μαρτίου - αρχές Μαΐου) παρατηρούνται τακτικά μεγάλα κοπάδια από χαλκόκοτες, οι οποίες αναζητούν την τροφή τους μέσα στη λάσπη των ελών και των υγρών λιβαδιών. Η μείωση της έκτασης του παραποτάμιου δάσους του Λούρου φαίνεται να δρα αρνητικά στην αύξηση των φωλιαζόντων ζευγαριών από χαλκόκοτες, χουλιαρομύτες (φωλιάζουν περίπου 30 ζευγάρια), αλλά και κορμοράνους (Phalacrocorax carbo sinensis). Είναι άγνωστο ακόμη εάν (ή γιατί δεν) φωλιάζουν κορμοράνοι στον παραποτάμιο δάσος του Λούρου.

Πάπιες και άλλα υδρόβια είδη: Οικογένειες: Podicipedidae, Gaviidae, Anatidae κ.α.: Το χειμώνα, μετά τις αρχές Οκτωβρίου και πάντα σε σχέση με τις καιρικές συνθήκες, παρουσιάζονται διάφορα είδη παπιών και άλλα υδρόβια είδη πουλιών στον Αμβρακικό, όπως ψαροφάγα υδρόβια πουλιά, στα οποία περιλαμβάνονται τρία είδη από βουτηχτάρια (Podiceps sp.), πρίστες, κορμοράνοι, θαλασσοβούτια κ.α. που τρέφονται και στη θαλάσσια περιοχή του Αμβρακικού. Μεγάλη μετακίνηση παπιών και φαλαρίδων παρατηρείται επίσης νωρίς κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Για να τραφούν αυτά τα διαχειμάζοντα είδη είναι ανάγκη να υπάρχει όσο το δυνατόν λιγότερη όχληση στους τόπους διατροφής τους.
Η περιοχή συντηρεί επίσης και μία σημαντική σύνθεση ειδών φωλιαζόντων παπιών, προπάντων στα γλυκά έλη του Λούρου, όπου απαντάνται ένας από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς του είδους Aythya nyroca (βαλτόπαπια) στην Ελλάδα. Αυτό το είδος απειλείται σε παγκόσμιο επίπεδο και φαίνεται ότι ο πληθυσμός του έχει μειωθεί και στον Αμβρακικό τα τελευταία 10 χρόνια (Ζόγκαρης, προσ. επικ.).

Αρπακτικά: Οικογένειες: Accipitridae, Pandionidae, Falconidae: Ένας πολύ σημαντικός αριθμός από αρπακτικά είδη πουλιών εκμεταλλεύονται την υψηλή βιολογική παραγωγικότητα και βιοποικιλότητα του υγρότοπου αλλά και των γύρω λόφων. Στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού έχουν καταγραφεί 28 είδη (!) ημερόβιων αρπακτικών.
Ορισμένα από τα σπάνια και απειλούμενα σε ευρωπαϊκό επίπεδο είδη, που παρατηρούνται στην περιοχή, είναι τα ακόλουθα: Hieraaetus pennatus (σταυραετός), Hieraaetus fasciatus (σπιζαετός), Aquila chrysaetos (χρυσαετός), Circaetus gallicus (φιδαετός), Aquila clanga (στικταετός), Aquila pomarina (κραυγαετός), Buteo rufinus (αετογερακίνα), Gyps fulvus (όρνιο), Neophron percnopterus (ασπροπάρης), Circus aeruginosus (καλαμόκιρκος), Accipiter brevipes (σαΐνι), Falco biarmicus (χρυσογέρακας), Falco peregrinus (πετρίτης) και Haliaeetus albiciila (θαλασσαετός). Υπάρχει η πιθανότητα να φωλιάζει ακόμη ένα ζευγάρι θαλασσαετών (απομένουν δυστυχώς λιγότερα από 4 ζευγάρια σε όλη την Ελλάδα), αλλά δεν υπάρχουν αρκετά αποδεικτικά στοιχεία.
Γενικά η κατανομή και το καθεστώς φωλιάσματος των αρπακτικών της περιοχής δεν έχει ακόμη μελετηθεί επαρκώς. Οι πληθυσμοί μερικών ειδών φαίνεται ότι ίσως έχουν μειωθεί κατά την τελευταία δεκαετία, όπως για παράδειγμα αυτοί του ασπροπάρη. Εάν όντως υπάρχουν βιώσιμοι πληθυσμοί, οι οποίοι φωλιάζουν, από όλα τα προαναφερόμενα είδη αρπακτικών, τότε η ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού πρέπει να θεωρηθεί μία από τις σημαντικότερες περιοχές για τα αρπακτικά πουλιά στην Ελλάδα (Ηalmann, προσ. επικ.). Δυστυχώς οι ορνιθολογικές έρευνες που έχουν γίνει στον Αμβρακικό έχουν επικεντρωθεί μόνο σε ορισμένα σημεία του υγρότοπου με αποτέλεσμα να γνωρίζουμε ελάχιστα για πολλά από τα απειλούμενα είδη πουλιών της ευρύτερης περιοχής.

Νεροχελίδονα: Οικογένεια: Glareolidae. Glareola pratincola (νεροχελίδονο): Μεταναστευτικό είδος που οι πληθυσμοί του έχουν μειωθεί αισθητά στην Ελλάδα (Τucker and Heath, 1994) αλλά ίσως και τοπικά στον Αμβρακικό. Το είδος προτιμά να φωλιάζει σε ξηρές αγροτικές ή βοσκημένες εκτάσεις, αλλά τρέφεται κυρίως σε βιότοπους υγροτόπων. Φωλιάζουν περίπου 150 ζευγάρια, αλλά πρέπει να μελετηθούν οι πληθυσμοί και οι τοπικές ανάγκες του απειλούμενου αυτού είδους.

Χαραδριoί, στρειδοφάγοι, γλάροι, γλαρόνια: Οικογένειες: Charadriidae, Burhinidae, Haematopodidae, Laridae, Sternidae, Scolopacidae: Mεγάλα κοπάδια χαραδριόμορφων παρατηρούνται σε όλη τη διάρκεια της ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής μετανάστευσης, οπότε διέρχονται τουλάχιστον 26 είδη από τις προαναφερθείσες οικογένειες. Οι αριθμοί των παρυδάτιων πουλιών ποικίλουν πολύ κατά τη διάρκεια της ανοιξιάτικης μετανάστευσης αλλά φαίνεται ότι συνολικά σταθμεύουν πολύ μεγάλοι αριθμοί, που πληρούν τα κριτήρια χαρακτηρισμού της περιοχής ως “διεθνούς σημασίας” για ορισμένα παρυδάτια είδη.
Σημαντικοί αριθμοί από άλλα είδη παρυδάτιων φωλιάζουν στην περιοχή, όπως Himantopus himantopus (καλαμοκανάς) και Burhinus oedicnemus (πετροτριλίδα), ενώ σε μικρούς αριθμούς φωλιάζει και το Haematopus ostralegus (στρειδοφάγος). Μερικά είδη χαραδριόμορφων εμφανίζονται επίσης σε μεγάλους αριθμούς και κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Συνολικά παρατηρούνται 49 είδη πουλιών. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ιδιαίτερα, η παρουσία του είδους Numenius tenuirostris (λεπτομύτα), το οποίο απειλείται με εξαφάνιση σε παγκόσμιο επίπεδο. Η περιοχή του Αμβρακικού κόλπου (έχει παρατηρηθεί στη θέση Σταχτερ στη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό) είναι μία από τις ελάχιστες περιοχές σε όλο τον κόσμο, όπου παρατηρείται το εξαιρετικά σπάνιο αυτό είδος κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση.

Στρουθιόμορφα: Τάξη: Passeriformes: Στην περιοχή του Αμβρακικού Κόλπου έχουν παρατηρηθεί συνολικά 102 είδη στρουθιόμορφων, τα περισσότερα από τα οποία είναι μεταναστευτικά και πολλά τρέφονται ή σταθμεύουν στον υγρότοπο. Πολλά από αυτά τα είδη είναι εντομοφάγα (μυγοθήρες) και τρέφονται στα δέντρα, τους θάμνους, τους αγρούς, γύρω από τα στάσιμα γλυκά νερά (γλυκά έλη) κλπ. Στις καλλιέργειες των αγρών φωλιάζει το σπάνιο είδος Lanius minor (γαϊδουροκεφαλάς), ενώ στους αγριοκαλαμιώνες (Phragmites australis) και στους βουρλώνες (Juncus spp.) απαντούν μερικά στρουθιόμορφα, κυρίως της οικογένειας Muscicapidae, που η επιβίωσή τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη των υγροτόπων, όπως Cisticola juncidis (καρηκοκυστικόλη), Acrocephalus scirpaceus (καλαμοποταμίδα), Acrocephalus arundinaceus (τσιχλοποταμίδα) κ.α. Αντίθετα, μερικά άλλα είδη εξαρτώνται από την ύπαρξη δασών ή ψηλών αείφυλλων δένδρων, όπως Hippolais olivetorum (λιοστριτσίδα) ή το Ficedula semitorquata (δρυο-μυγοχάφτης). Tα στρουθιόμορφα πουλιά επίσης δεν έχουν μελετηθεί αρκετά και δεν είναι γνωστό το καθεστώς φωλιάσματος για ορισμένα πολύ σπάνια και απειλούμενα είδη όπως ο δρυομυγοχάφτης.

Σπάνια - τυχαία είδη: Κατά τη μετανάστευση έχουν παρατηρηθεί ορισμένα ενδιαφέροντα είδη που απαντούν πολύ σπάνια ή είναι τυχαία - περιπλανώμενα στην περιοχή του Αμβρακικού, δηλαδή έξω από τις γνωστές ζώνες εξάπλωσής τους. Μερικά από αυτά τα είδη μπορεί να είναι τακτικοί επισκέπτες κάθε χρόνο, αλλά να απαντούν σε μικρούς αριθμούς ή να περνούν απαρατήρητα. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά πουλιά, το φοινικόπτερο ή φλαμίνγκο (Phoenicopterus ruber) παρατηρείται τα τελευταία χρόνια τακτικά στον Αμβρακικό, ενώ πριν από 10 χρόνια ήταν πολύ σπάνιος και ακανόνιστος χειμερινός επισκέπτης (Περγαντής, 1986). Ακόμη και για τα σπάνια - περιπλανώμενα είδη, οι υψηλής ποιότητας βιότοποι που βρίσκονται στον Αμβρακικό είναι ζωτικής σημασίας για όλα όσα τους προσφέρουν (καταφύγια, διατροφή, ξεκούραση). Σημαντικό ρόλο παίζει και η γεωγραφική θέση της περιοχής στη νοτιο - δυτική άκρη της Βαλκανικής χερσονήσου, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως.

ΠΗΓΗ:http://www.amvrakikos.eu/index.php?page=gr_ornithopanida